Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica jest to zespół dwóch elektrowni wodnych zlokalizowanych w przełomie Dunajca. Pierwsza z nich (Niedzica) jest elektrownią szczytowo-pompową, natomiast druga (Sromowce Wyżne), położona nieco niżej, to elektrownia przepływowa. Tama główna Czorsztyn-Niedzica jest największą zaporą ziemną w Polsce, a zainstalowana łączna moc elektryczna obu hydroelektrowni wynosi 94 MW.

Lokalizacja zespołu elektrowni

Elektrownie te mieszczą się na rzece Dunajec w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy pasmami górskimi Pienin a Gorcami. Wybudowana pomiędzy Pieninami Właściwymi a Pieninami Spiskimi Elektrownia Wodna Niedzica tworzy Zbiornik Czorsztyński, który pełni funkcję głównego zbiornika zaporowego. To z jego wód korzysta Elektrownia Wodna Niedzica, które spływają dalej do – pełniącego rolę zbiornika wyrównawczego – Zbiornika Sromowskiego. Znajduje się on poniżej średniowiecznego zamku w Niedzicy, a na jego wschodnim brzegu mieści się wieś Sromowce Wyżne.

Historia budowy elektrowni i zbiorników wodnych

Historia zespołu zapór i elektrowni w przełomie Dunajca sięga początku XX wieku, gdyż pierwsze plany budowy zalewu w okolicy Czorsztyna pochodzą z 1905 roku. Dotyczyły one (oprócz zbiorników w Porąbce na Sole
i Mucharzu na Skawie) utworzenia zbiorników wodnych w Czorsztynie i Rożnowie na Dunajcu. Rzeki te są najgroźniejszymi karpackimi dopływami górnej Wisły. Co ciekawe, koncepcje te były konsultowane z wybitnym hydrotechnikiem – późniejszym prezydentem II Rzeczpospolitej Polskiej, inżynierem i profesorem Politechniki w Zurychu Gabrielem Narutowiczem.

Formalna decyzja o natychmiastowej budowie owych zbiorników zapadła dopiero po 1934 roku, kiedy to miała miejsce na Podhalu katastrofalna w skutkach powódź. Pierwszy miał być zlokalizowany na Dunajcu w Rożnowie, drugi – również na tym samym cieku wodnym – w Niedzicy, dla którego pełną dokumentację opracowano dopiero w latach 1938-1939. Niestety, wybuch XX Wojny Światowej 1. września 1939 roku uniemożliwił dalsze prace – budowę w końcu rozpoczęto w 1975, natomiast oficjalne otwarcie całego zespołu miało miejsce w 1997 roku.

Etapy budowy

• 1950-1964 – projekty koncepcyjne zbiornika zaporowego, które obejmowały różne rozwiązania techniczne. W wyniku tych prac wybrana została opcja z zaporą betonową
  w Niedzicy, o pojemności wynoszącej około 250 mln m³, bez sztolni przerzutowych,
• 1965-1968 – zatwierdzenie wyżej wymienionych założeń zbiornika oraz wstępnego projektu,
• 1970-1971 – wydzielenie w przedsięwzięciu dwóch osobnych  zadań inwestycyjnych:
  1 – zagospodarowanie otoczenia obiektów,
  2 – obiekty podstawowe. Jednocześnie nastąpiło rozpoczęcie realizacji zadania 1 oraz zmiana projektu zapory betonowej na zaporę ziemną,
• 1975 – rozpoczęcie zadania 2,
• 1986 – poszerzenie zakresu inwestycji
  o dodatkową budowę oczyszczalni ścieków
  i systemu kanalizacji w zlewni zespołu zbiorników,
• 1994 – oddanie do eksploatacji zbiornika wyrównawczego Sromowce Wyżne,
• 1995 – rozpoczęcie piętrzenia Zbiornika Czorsztyńskiego (głównego), przy jednoczesnym wykańczaniu górnej części korpusu zapory,
• 1997 – koniec budowy i oficjalne oddanie całego kompleksu obiektów do eksploatacji.

Milion milionów ton – według wyliczeń naukowców, tyle ważą wszystkie wyprodukowane przez ludzi obiekty znajdujące się na naszej planecie. Badacze oszacowali ten wynik biorąc pod uwagę między innymi miejskie i wiejskie infrastruktury, wszechobecne na świecie maszyny, pojazdy, wszelkie technologiczne urządzenia czy śmieci na wysypiskach.

Konglomerat tych produktów nazywany jest „technosferą” – gdybyśmy równomiernie rozprowadzili całą istniejącą technosferę na powierzchni ziemi, otrzymalibyśmy 50 kg materiału na metr kwadratowy.

Będący współautorem badań profesor paleobiologii na uniwersytecie Leicester w Wielkiej Brytanii, Jan Zalasiewicz stwierdził w swym oświadczeniu, iż wszystkie te struktury zostały stworzone przez ludzkość w celach przetrwania. Jest to niezliczona ilość wytworów, takich jak domy, farmy, fabryki, kopalnie, drogi, lotniska czy systemy komputerowe wraz z ich odrzuconymi elementami. Porównał „technosferę” do układu posiadającego własny przepływ energii i dynamikę – układu, który musi być podtrzymywany przez ludzkość, aby ta mogła nadal istnieć.

Od 1950 roku żyjemy w nowym wieku geologicznym zwanym Antropocenem, określanym, jako okres przekształcania Ziemi przez człowieka. Pojawienie się i ciągły rozrost technosfery jest przejawem coraz intensywniejszej ingerencji człowieka w środowisko, oraz zacierania się granicy między naturą, a technologią. Według Zalasiewicza, mimo iż technosfera jest geologicznie młoda, rozrasta się tak szybko, że już pozostawiła trwały i głęboki ślad na naszej planecie.